هر آزمايشگاه بسته به نـوع كـاربري و حجـم فعاليتهـاي جـاري در آن مـي بايـست ويژگيهـا و امكانات خاصي را داشته باشد. با اين حال، هر چنـد تنـوع آزمايـشگاههايي كـه بـراي مقاصـد متفـاوت طراحي مي شوند فراوان است ولي همگي در يك اصل مشتركند و آن اين كه يك آزمايـشگاه اعـم از پژوهشي، آموزشي و خدماتي مي بايست شرايط مناسبي براي افرادي كه در آن مشغول به كارند، فراهم آورد تا باز دهي كافي و دلخواه و نتيجه مطلوب از انگيزه اصلي ايجاد آن حاصل گردد . توجه به عواملي همچـون نـور طبيعـي و مـصنوعي، گرمـا و تهويـه طبيعـي، رطوبـت، سيـستم هـاي گرمايش و سرمايش، نحوه طراحي کابین های هوایی و محل ساير دستگاه ها، تامين برق، آب، سيـستم هـاي دفع فاضلاب، گاز و … از نخستين پايه هـاي طراحـي و سـاخت هـر آزمايـشگاه اسـت . بـه كـارگيري شيوه هاي حفاظت فردي در برابر عوامل شيميايي و فيزيكي زيـان آور، طراحـي سيـستم هـاي مناسـب(اتاقهاي داراي تهويه) براي كار با مواد سمي و خطرناك و يا پوشش هاي حفاظتي (در و ديوار سـربي يا سيماني و …) به هنگام كار با مواد پرتوزا، وجود دوش و دستشوئي و …جهت شستشوي بدن، دستها، و لباسها در صورت آلودگي و به طور كلي فراهم نمودن محيطـي ايمـن و بهداشـتي در آ زمايـشگاه، نـه تنها سلامت و آرامش آزمايشگران و كاركنان را به هنگام كار تأمين مـي سـازد، بلكـه احتمـال خطـاي ناشي از عدم وجود چنين شرايطي را كاهش داده و ضريب اطمينان به نتايج آزمايشها را بالا مي بـرد. بـه علاوه هزينه هاي مربوط به بـروز حـوادث، اشـتباهات، و خطاهـاي كـاري كـه مـي تواننـد در اثـر عـدم آسايش روحي و جسمي در محيط كار روي دهند، كاهش مي يابند .

نکات مهم در ساخت آزمایشگاه طبق استانداردGMP

طبق استانداردGMP آزمایشگاه حتی المقدور در مناطق مسکونی نباید دایر گردد، در صورت دایر شدن در مناطق مسکونی باید از ساکنین ساختمان رضایت کتبی گرفته شود.در واقع محل احداث مراکز تحقیقاتی در ساختمان های مسکونی نباید باشد.

مساحت و فضای آزمایشگاه ها

مساحت کافی و مناسب برای آزمایشگاه و بخش های مختلف آن نسبت به تعداد دانشجویان، تنوع آزمایش ها، تعداد تجهیزات، تعداد کارکنان و میزان استفاده از آن تخمین زده میشود.در حال حاضر مساحت 110 متر مربع برای هر آزمایشگاه به عنوان حداقل فضا در نظر گرفته می شود.ولی با توجه به عوامل اشاره شده در بالا، مساحت آزمایشگاه باید در حدی باشد که بر کیفیت کار در آزمایشگاه و ایمنی کارکنان تاثیر سوء نداشته باشد و با گذشت زمان و افزایش حجم و دامنه کار، فعالیت دچار اختلال نگردد.

شرایط فیزیکی و تاسیسات ساختمان

خرابی و فرسودگی در ساختمان وجود نداشته باشد.

ارتفاع سقف آزمایشگاه حداقل 2/20 سانتیمتر باشد.

دیوارهای آزمایشگاه حداقل تا ارتفاع 0/5 متر قابل شست و شو باشد.

رنگ های قابل شست و شو و مقاوم رنگ روغن توصیه میشود.

کف آزمایشگاه باید قابل شست و شو بوده و ترجیجا کف شوی در اتاق شست و شو و میکروب شناسی الزامی ست.

دربهای جوبی آزمایشگاه، باید با رنگ های قابل شست و شو و مقاوم مانند رنگ روغن رنگ آمیزی شده باشد و ترجیحا درب ها دارای پنجره باشند.

پهنای درب های اصلی و درب هاب داخلی در حدی باشد که تجهیزات و مبلمان آزمایشگاهی به راحتی قابل جابه جایی باشد.

آزمایشگاه می بایست لوله کشی برای آب گرم و سرد، با فشار مناسب داشته باشد.

آزمایشگاه می بایست سیستم مناسب گرمایش و سرمایش داشته باشد، دامنه تغییراتایده آل دم در آزمایشگاه 5+/- درجه سانتیگراد است.

سیستم لوله کشی گاز آزمایشگاه باید استاندارد بوده و نکات ایمنی لازم در آن رعایت شده باشد و تعداد کافی خروجی گاز در آزمایشگاه تعبیه گردد.

در صورت استفاده از کپسول گاز، کپسول ها در مکان مناسب و امن، دارای تهویه مطلوب، دور از منابع حرارتی نزدیک به محل مصرف قرار داده شوند.

سرویس بهداشتی زنان و مردان باید جدا بوده و تعداد آن ها متناسب با استفاده کنندگان باشد. سرویس هاس بهداشتی می بایست دارای هواکش و سیفون باشند.

فاضلاب بخش های میکروب شناسی و اتاق شست و شو بهتر است به چاه منتهی گردد.

با توجه به تجهیزات موجود، سیستم روشنایی و تعداد لامپ ها ی مصرفی آزمایشگاه، باید از فیوزها و کابل ها ی مناسب استفاده گردد. در مدخل ورودی تابلو برق آزمایشگاه باید ترانس تنظیم کننده مناسب قرار گیرد.در غیر اینصورت می توان برای دستگاه های مختلف از ترانس های مناسب استفاده نمود.

جهت جلوگیری از مشکلات ناشی از قطع برق و یا نوسانات احتمالی برق شهری، در مواردی که پشتیبانی منبع الکتریسته ضروری است، استفاده از USP با ویژگی های مناسب در ابتدای ورودی کابل برق به آزمایشگاه یا به طور مستقل برای تجهیزات خاص پیشنهاد می گردد.

در آزمایشگاه های بزرگ، در صورت نیاز، به نسبت وسعت فضا می توان از سیستم های ارتباطی مناسب مانند تلفن، آیفون و … استفاده نمود.

پنجره های آزمایشگاه که به فضای آزاد باز میشوند باید توری داشته باشند تا از ورود و لانه گزینی جوندگان و حشرات به آزمایشگاه جلوگیری گردد.

رطوبت در آزمایشگاه باید در حد متعادل حفظ شود. سطح رطوبت کمتر از 1 درصد باعث ایجاد الکتریسته ساکن و رطوبت بیش از 51 درصد باعث به هم چسبیدن مواد می شود. بیشتر تجهیزات آزمایشگاهی الزامات رطوبتی خاصی ندارند. در مورد تجهیزاتی که نیازمند رعایت شرایط رطوبتی تعریف شده ای هستند باید مطابق توصیه عمل شود. ارزیابی سطح رطوبت در آزمایشگاه توسط رطوبت سنج های تجاری امکان پذیر است.

طراحي امكانات اوليه

1- سكوها

سکوبندی بر اساس استاندارد 13150 انجام می گیرد. عمق سکوهای آزمايشگاهي معمولا 80 سانتي متر و ارتفاع آن ها بین 80-90 سانتی متر است، سطح این سکو ها باید دارای مقاومت فیزیکی و شیمیایی باشد، جنس این سکوها می تواند از سرامیک، سنگ گرانیت، کوارتز و رویه HPL باشد، بسته به نوع صنعت، جنسی که برای سکو انتخاب می شود متفاوت است.

 -2کابین ها

اندازه کابین هاي آزمايشگاهي بستگي به نحوه استفاده از آنها دارد كه نوع استاندارد آنها حدود 30 سانتي متر عمق دارد ، هرچند کابین ها ی باريكتر نيز براي ظروف و وسايل كوچكتر قابل استفاده اند . به منظور استفاده از فضا، مي توان کابین ها را به دوصورت زميني و ديواري طراحي نمود .

3- هود

براي انتخاب هود آزمایشگاهی مناسب مسائلي مانند نوع و ميزان تركيبات توليد شده در زير هود آزمایشگاهی، حجم كاري كـه زير هود آزمایشگاهی بايد انجام شود و محل نصب آن مي بايست در نظر گرفته شوند. درب هود آزمایشگاهی بايد به راحتي باز و بسته شده و در حالت بسته كاملأمحكم شود. جنس پوشش داخلي هود آزمایشگاهی در برابر مواد خورنده ، آتش گير، اكسيد كننده و سمي مقاوم باشد. سيستم تهويه ، روشنايي و در صورت نياز آب و گاز براي هود آزمایشگاهی در نظر گرفته شود.هود های آزمایشگاهی بر اساس دو استاندارد 14175 و ASHRAE 110 و IDS541 و ISO12469 تست می شوند تا مطابق با استاندارد ساخته شوند.

4-هواكش ها

هواكش ها هرآزمايشگاه علاوه بر يك يا چند هود آزمایشگاهی، مي بايست طبق استاندارد مجهز بـه سيـستم تهويـه و يـا هواكـش هاي مناسـب باشد. هواكش ها كه بهتر است در سقف نصب شوند هواي آلوده آزمايـشگاه را بـه خـارج هـدايت كـرده بدون اينكه به هواي آلوده محيط اجازه ورود دهد . هواكش ها بايد در برابر گازهاي خورنده مقاوم بوده و ترجيحأ از جنس PVC، آلومينيوم و يا فولاد زنگ نزن باشد.

5- سقف

كف و ديوارها در انتخاب پوشش كف، ديوارها و سقف، علاوه بر عواملي مانند نوع آزمايشگاه و كاري كه در آن انجام مي شود مسئله هزينه نيز بايد در نظر گرفته شود. به طور كلي، پوششي كه بتواند كف آزمايشگاه را كاملاً در برابـر انـواع مـواد شـيميايي معـدني و آلـي محافظت نمايد وجود ندارد. به همين جهت با توجه به شرايط كار مي توان بـين انـواع موجـود مناسـب ترين كف پوش را انتخاب نمود.

6- امكانات گرمايش ــ سرمايش

فراهم ساختن شرايط كاري مناسب مانند دما و رطوبـت مطلـوب بـراي محـل كـار از الزامـات تجهيـز آزمايشگاهاست. سيستم هاي حرارتي را مي بايست در مكان هاي مناسب نصب نمود تا گردش هـواي پــاك بــا دمــاي مطلــوب در تمــام فــضاي آزمايــشگاه برقــرار شــود.

7-مكان دستگاه هاي ويژه

برخي دستگاه هاي آزمايشگاهي نياز به مكان مناسبي براي نـصب دارنـد. وسـايلي كـه بـه هنگـام كـار حرارت توليد مي كنند بايد به سيستم تهويه مجهز شوند. گرماي حاصـل از سيـستم هايي ماننـد تقطيـر و كجلدال دماي هواي پيرامون خود را افزايش داده و موجب ناراحتی كاركنان مي شود، كوره نيز از دستگاه هاي حرارت زاست كه محـل اسـتقرار ايـن دسـتگاه ها بايـد از پـيش تعيـين شـده باشـد و در صورت امكـان برنامـه زمـاني اسـتفاده از آن هـا طـوري تنظـيم شـود كـه گرمـاي حاصـل مـشكلي بـراي آزمايشگران به وجود نياورد. در صـورت وجـود دسـتگاه هاي پرتـوزا در آزمايـشگاه حفاظـت اطـراف دستگاه با ورقه هاي سربي و يا شيشه هاي سرب دار ضروري است.